Integriteit jarenlang onvoldoende gewaarborgd bij Woningstichting Den Helder

Den Helder – De Autoriteit woningcorporaties (Aw) trekt al sinds 2019 bij de Woningstichting Den Helder (WSDH) aan de bel over zaken als belangenverstrengeling en de cultuur binnen de organisatie. “De verantwoordelijkheid voor het waarborgen van de integriteit en het voorkomen van belangenverstrengeling ligt in de basis bij het bestuur en de Raad van Commissarissen (RvC). Ondanks eerder vertrouwen in hen om hier zelf mee aan de slag te gaan, is de optelsom van alle keren dat het onderdeel was van gesprek reden om nu over te gaan tot verscherpt toezicht”, vertelt Ilse van der Poel, woordvoerster bij de Aw.

Nadat Peter van den Berg, voorzitter van de RvC van de Woningstichting, op 24 oktober jongstleden bekendmaakte dat Robbert Waltmann per 1 februari 2025 vertrekt als algemeen directeur, kwam er heel wat kritiek. Zonder van de hoed en de rand te weten, spraken allerlei partijen gelijk hun ongenoegen uit over de keuze van de RvC. Een week later kwam het nieuws naar buiten dat de Autoriteit woningcorporaties (de landelijke toezichthouder op de financiële continuïteit, rechtmatigheid, governance en integriteit bij corporaties) de Woningstichting Den Helder per direct onder verscherpt toezicht plaatst. De informatie vanuit de Aw werpt een heel ander licht op de zaak.

De Aw voert standaard basisonderzoeken uit bij woningcorporaties. Als daarbij één of meerdere risico’s binnen de organisatie worden geconstateerd, volgt een verdiepend onderzoek. “Bij Woningstichting Den Helder is op verschillende momenten een verdiepend onderzoek uitgevoerd”, zegt Van der Poel. Indien na het verdiepend onderzoek blijkt dat de corporatie een risico loopt of in gebreke is, kunnen maatregelen of interventies volgen. Het gebeurt niet vaak dat een woningcorporatie onder verscherpt toezicht wordt geplaatst. In 2022 werd geen enkele corporatie onder verscherpt toezicht geplaatst, in 2023 waren dat er drie en dit jaar is de Woningstichting Den Helder vooralsnog de enige.

Eerste signalen en onderzoeken
“Uit verschillende onderzoeken bij de Woningstichting concludeerde de Aw dat meer aandacht nodig was voor integriteit en interne beheersing”, vertelt Van der Poel. Uit haar toelichting blijkt dat de Aw al jarenlang bij WSDH aan de bel trekt over zaken als belangenverstrengeling door twee directeuren en een adjunct, de toezichthoudende rol van de RvC en de cultuur binnen de organisatie. In een beoordelingsbrief van 11 december 2019 vroeg de Aw het bestuur van WSDH (bestaande uit algemeen directeur Robbert Waltmann en financieel directeur Peter Kramer) voor het eerst om meer aandacht te besteden aan ‘soft controls’ binnen de organisatie. Bij soft controls gaat het om gedrag, cultuur en leiderschap. Ook kondigde de Aw in deze brief aan dat in het najaar van 2020 een verdiepend onderzoek zal worden uitgevoerd naar het risicomanagement – waar het onderwerp soft controls onder valt – en de interne beheersing bij WSDH. Mede vanwege corona heeft dat onderzoek uiteindelijk pas op 14 december 2021 plaatsgevonden.

Wel is er in 2020 een gesprek tussen de Aw en het bestuur en de RvC van WSDH geweest over de governance binnen de organisatie. Op 10 september 2020 ontving het bestuur van WSDH naar aanleiding van die ‘governance inspectie’ een brief met daarin een aantal aanbevelingen. Zo vraagt de Aw in die brief aandacht voor “het dilemma dat ervaren kan worden tussen onafhankelijkheid enerzijds en betrokkenheid anderzijds.” Daarnaast verzocht de Aw het bestuur en de RvC “met elkaar in gesprek te gaan en te verkennen hoe bewuster om kan worden gegaan met het ongezegde en hoe paradigmaverkleving te voorkomen.” Paradigmaverkleving wordt gedefinieerd als de mate waarin de bestuurder zich vereenzelvigt met zijn stelsel van overtuigingen. Met andere woorden: dan vindt een bestuurder dat zijn manier van denken de enige of beste manier van denken is. Tenslotte vraagt de Aw het bestuur en de RvC in de brief van september 2020 expliciet en structureel aandacht te besteden aan integriteit.

De opvolging van deze adviezen maakte deel uit van het onderzoek dat uiteindelijk werd uitgevoerd in december 2021, waar het bestuur van WSDH via een toezichtbrief betreffende het jaar 2021 op 16 maart 2022 over werd geïnformeerd. Op basis van het verdiepende onderzoek concludeerde de Aw dat nog steeds sprake was van een verhoogd risico op het onderdeel risicomanagement, specifiek op het gebied van sturing en interne beheersing. Als gevolg daarvan werden een aantal toezichtafspraken vastgelegd, waaronder het verbeteren van de informatievoorziening richting de RvC. Aan het einde van 2022 constateerde de Aw dat het bestuur goed bezig was met het opvolgen van deze toezichtafspraken. “Dit betekent dat ik geen nieuwe afspraken en/of interventies opleg”, schreef een inspecteur van de Aw op 1 december 2022 in een brief naar het bestuur van WSDH.

Nevenfuncties
Een jaar later komt het onderwerp integriteit echter weer ter sprake. Uit een toezichtbrief van 2 oktober 2023 blijkt dat de Aw en het bestuur van WSDH een gesprek hebben gehad over de nevenfuncties van de algemeen directeur, financieel directeur en één van de adjunct-directeuren. De RvC kiest bij haar samenstelling bewust voor leden met elk een duidelijke oriëntatie op de omgeving van WSDH, voor bestuursleden geldt dat niet. Tijdens het gesprek met de Aw heeft het bestuur aangegeven zich bewust te zijn van (mogelijke) onverenigbaarheden die kunnen (op)spelen tussen dagelijkse werkzaamheden en de diverse nevenfuncties van bestuursleden en leden van de RvC. De Aw schreef in deze toezichtbrief echter in het voorjaar van 2024 opnieuw in gesprek te willen gaan over dit onderwerp.

Gevraagd welke nevenfuncties precies ter discussie stonden, verwijst woordvoerster Van der Poel naar pagina 119 van de jaarrekening 2023 van WSDH, waar staat: “Algemeen directeur Robbert Waltmann is penningmeester van de stichting De Uitdaging, die matches verzorgt tussen bedrijfsleven en verenigingsleven. In 2022 heeft Helder Vastgoed BV een bijdrage van € 15.000 (2021: €15.000) aan deze stichting verstrekt. Peter Wiering, adjunct-directeur van Helder Vastgoed Schilderwerken is bestuurslid bij Espeq. Helder Vastgoed Schilderwerken en Helder Vastgoed Onderhoud hebben in 2022 samen een bedrag van € 189.971 ( 2021: € 185.746) betaald aan Espeq voor inhuur van leerlingen. Peter Kramer, financieel directeur, is tevens penningmeester van Stichting Sail Den Helder. Helder Vastgoed BV heeft in 2022 een bijdrage van € 72.600 aan deze stichting verstrekt. Daarnaast is voor € 38.000 (incl. BTW) aan onder meer caps, shirts en huur boten afgenomen.” De drie genoemde personen bevoordeelden dus meerdere keren organisaties waarbinnen zij ook een rol speelden en dat is een van de zaken waar de Aw over is gevallen. Zij heeft daar meerdere keren over aan de bel getrokken, maar binnen Woningstichting Den Helder is daar vervolgens niets of in elk geval te weinig mee gedaan.

Besluit verscherpt toezicht
Dan wordt eind december 2023 een integriteitsmelding gedaan bij de Raad van Commissarissen van WSDH. De RvC heeft deze melding door een extern bureau laten onderzoeken. Door dat bureau werd geen materiële fraude vastgesteld, maar wel volgde uit het onderzoeksrapport diverse aanbevelingen met betrekking tot de processen en cultuuraspecten binnen de Woningstichting. “De Aw heeft ervoor gekozen om de uitkomsten van het onderzoek naar aanleiding van de integriteitsmelding af te wachten”, zegt woordvoerster Van der Poel. Wel heeft de Aw in de tussentijd gesprekken gevoerd met zowel het bestuur als de RvC, waaruit volgens haar bleek dat er op verschillende niveaus in de organisatie sprake is van onrust.

De Aw heeft WSDH vóór 24 oktober (de dag dat het ontslag van de directie bekend werd gemaakt) dan ook mondeling geïnformeerd over het voornemen de corporatie onder verscherpt toezicht te plaatsen. Samenvattend licht Van der Poel het besluit als volgt toe: “Bij haar toezicht kijkt de Aw naar de kwaliteit van het bestuur en het interne toezicht binnen een woningcorporatie. Zolang de RvC hierin zijn verantwoordelijkheid voldoende invult, mengt de Aw zich hier niet in. Voor de Aw zijn de terugkerende signalen op het terrein van risicomanagement, integriteit en de onrust op verschillende niveaus de reden om WSDH onder verscherpt toezicht plaatsen. Het is een optelsom van het jarenlange aandacht vragen voor een goede werking van de soft controls en expliciete aandacht voor het onderwerp integriteit binnen de organisatie.”

Verantwoording
De informatie in dit artikel is afkomstig van of bevestigd door de woordvoerster van de Autoriteit woningcorporaties. De toezichtbrieven uit 2021, 2022 en 2023 zijn openbaar en dus als link toegevoegd bij het betreffende stuk tekst. Wat betreft de beoordelingsbrief van 11 december 2019 en de Brief governance inspectie van 10 september 2020 moeten door de Aw nog een aantal persoonsgegevens worden weggelakt, voordat ze openbaar gemaakt mogen worden. Zodra de documenten AVG-proof met Regio Noordkop gedeeld zijn, worden ook deze als bijlage toegevoegd aan de tekst.